De rijke oogst van stadslandbouw

De ontwikkelingsstrategie maakt Oosterwold uniek. Nergens in Nederland dragen (stads)boeren op deze schaal bij aan de ontwikkeling van een nieuwe groene stad. Wat is stadslandbouw precies? Waarom is hiervoor gekozen in Oosterwold? Stadslandbouw kent vele verschijningsvormen. Maar hoe ziet het er nu in praktijk uit? Dat laten we zien met enkele voorbeelden.

Toekomst: Growing Green Cities

In de duurzame stad van de toekomst is stadslandbouw niet meer weg te denken. Daarom wordt bij de ontwikkeling van Oosterwold ruimte gegeven aan stadslandbouw. In Oosterwold wordt Growing Green Cities letterlijk in de praktijk gebracht: hier raken de stad en de landbouw elkaar.

Film Duurzaam wonen in de toekomst

Samen met je buren aan stadslandbouw doen en in je eigen eten voorzien. Dat krijgt in Oosterwold steeds meer vorm. Dit bijzondere filmpje over wonen in de toekomst is gemaakt door Almere City Marketing in samenwerking met Jan Albert Blaauw van de coöperatie stadslandbouw. https://youtu.be/bEn6-82ZMX4

Wat is stadslandbouw

Trendy of tijdloos?

De laatste jaren is stadslandbouw steeds meer in de belangstelling komen te staan. Je zou kunnen zeggen dat stadslandbouw hip is, maar dan klinkt het als een vluchtige trend. En dat is het niet. Stadslandbouw is goedbeschouwd helemaal niet nieuw. Het bestaat al sinds de mensheid in steden is gaan wonen. De laatste 200 jaar zijn stad en landbouw echter uit elkaar gegroeid, door onder meer conservering van voedsel, landbouwmechanisatie, sneller transport en kunstmest. Stad en landbouw zijn gescheiden werelden geworden. Stadslandbouw beoogt die band te herstellen.

Moderne stadslandbouw

Stadslandbouw kan gedefinieerd worden als het voortbrengen, verwerken en vermarkten van voedsel (en daaraan gerelateerde producten) in en om de stad. Moderne stadslandbouw wordt vaak geassocieerd met stedelingen die in hun directe omgeving groente en fruit verbouwen, maar er zijn veel meer vormen van stadslandbouw. Stadslandbouw is multifunctioneel. Bij stadslandbouw gaat het natuurlijk om voedselproductie, maar ook om zaken als sociale cohesie en participatie, zorg, educatie, korte (voedsel)ketens, duurzame energie en het sluiten van kringlopen.

Onderscheid

Stadslandbouw is niet per se hetzelfde als kleinschalige landbouw. Het verschil tussen stadslandbouw en reguliere landbouw zit niet zozeer in schaal, vorm en intensiteit van de voedselproductie, maar in het zoeken en aangaan van verbindingen met de stad. De buurt-, volks- en schooltuin zijn vormen van stadslandbouw. Maar ook de ondernemingen in en rond de stad die op het gebied van voedselproductie nieuwe markten aanboren zoals agrarische kinderopvang, zorg of het produceren van energie voor een nabijgelegen woonwijk zijn vormen van stadslandbouw. Ook kan het een individuele kavel of landgoed zijn, dat wonen combineert met voedselproductie en andere functies.

Sluiten van kringlopen

Stadslandbouw is ook een belangrijke schakel in de circulaire economie, het bijdragen aan het sluiten van kringlopen. Reststromen kunnen gekoppeld worden aan productie van nieuwe grondstoffen, bijvoorbeeld de kweek van algen op reststromen als afvalwater. Algen vormen niet alleen een bron van veel eiwit, maar bevatten gemiddeld ook nog eens 20% koolhydraten en 10% olie. Reststromen uit de sanitatie bevatten cruciale elementen voor de landbouw, zoals fosfaat. Het sluiten van deze kringloop vertraagt de uitputting van de wereldvoorraad aan fosfaat.

Waarom in Oosterwold?

Oosterwold: ruimte voor stadslandbouw

Oosterwold is 4.363 hectare groot. Het is een open gebied dat voornamelijk wordt gebruikt voor landbouw. Oosterwold blijft een agrarisch en groen gebied, maar verandert van karakter. In de traditionele landbouw, die voor de wereldmarkt produceert, is een tendens waarneembaar naar lokaal, duurzaam en verantwoord geproduceerd voedsel. Oosterwold reserveert daarom minimaal 50 procent van iedere kavel voor de productie van voedsel. Hierbij zijn combinaties met andere functies mogelijk, op het gebied van horeca, recreatie, zorg en/of educatie. Op die manier wordt de stad vervlochten met de agrarische sector.

Ambitie

Het is de ambitie van Almere en Zeewolde dat Oosterwold 10 procent van het voedselmandje van Almere gaat voortbrengen. Zo hebben beide partijen in 2013 afgesproken in de Intergemeentelijke Structuurvisie.

Stadslandbouw in de praktijk

Stadslandbouw op minimaal 50 procent van je kavel is meer dan een hobby. Je moet serieus zelf aan de slag, samenwerken met buren, of slimme afspraken maken over het (deels) uitbesteden van het werk. Hoe ziet het er nu in praktijk uit? Dat laten we zien met enkele voorbeelden ter inspiratie.

Stadsboerderijen
Oosterwold biedt volop ruimte aan stadsgerichte agrarische bedrijven. Boerderij Vliervelden is een voorbeeld van zo’n stadsboerderij met biologische supermarkt en een gemeenschappelijke pluktuin. Ook worden vele activiteiten georganiseerd, stadsboerderij de vliervelden. Wijngaard LCBT produceert wijn van druivensoorten die geschikt zijn voor de kleigrond van Flevoland en heeft daarnaast drie B&B units, https://www.lcbt.nl/over-ons.

Boerderij Uniek Leven is een zorgbouwgemeenschap dicht bij de Groene Kathedraal met akker- en tuinbouw. De boerderij heeft een theehuis en biedt dagopvang voor demente mensen zonder acute zorg en mensen met een verstandelijke beperking. https://www.facebook.com/almereboerderijuniekleven/

Individuen en collectieven
Een overzicht van allerlei initiatieven in Oosterwold, op het gebied van stadslandbouw (maar ook voor eten, slapen, workshops, boodschappen e.d.) vind je op dorpsplein-oosterwold.nl.

Tuin Moes is een zelfoogsttuin. Je kunt lid worden en het hele seizoen je eigen groente komen oogsten. Verser, lokaler en duurzamer krijg je het niet!

De VoKo Oosterwold is een initiatief van Oosterwolders om samen eenvoudig biologische en lokale groente & fruit rechtstreeks van de boer of je buur te kunnen kopen. Elke week staat er een nieuw aanbod online van biologisch(-dynamische) boeren uit de regio en tuinders uit Oosterwold (afhankelijk van het seizoen en de productie). Op woensdagmiddag staan je bestelde producten daarna klaar bij het ophaalpunt, vers geoogst van het land. Zo lekker vers, daar kan geen supermarkt tegenop! Als deelnemers van de VoKo bepaal je samen het aanbod en houd je de prijzen laag, door af en toe een handje mee te helpen met de uitgifte. Gezamenlijk maak je daarmee verse biologische en lokale producten bereikbaar voor een groot publiek en krijgt de boer ook een eerlijke prijs. Ben je geïnteresseerd om deel te nemen? Ga dan naar Voko-oosterwold.nl 

De Coöperatie Stadslandbouw Oosterwold is opgezet om, door samen te werken, ook echt meerwaarde te geven aan het zelf verbouwde voedsel. Binnen een coöperatie kun je kennis opbouwen en hulp bieden bij het verbouwen van groente en fruit. Dan kun je de Oosterwoldse producten in de toekomst terugvinden in regionale winkels, bij de groenteboer of bij Voedselbanken en op die manier voldoen aan de mooie opdracht van stadslandbouw. Meer informatie over de coöperatie kun je vinden op: www.coopoosterwold.nl

Heb je ooit gedroomd van een eigen wijngaard? Wijnproductie van eigen druiven kan sinds de jaren ’90 ook in Nederland en leven in je eigen ‘chateau’ kan in Oosterwold. Omdat de Almeerse percelen vrij klein zijn is het voor de Almeerse wijnboer wellicht niet haalbaar om conform alle regelgeving ook een ‘wijnproducent’ te worden. Maar door meerdere initiatieven aan elkaar koppelen kun je dit wel gezamenlijk doen en vanuit dat collectief samen een Almeerse wijn maken. Onder de noemer Urban Vineyard Almere is dit initiatief inmiddels van start gegaan: www.urbanvineyard-almere.nl/wijngaard-in-oosterwold/.

Als stadslandbouw helemaal nieuw voor je is en je zou willen weten wat je nodig hebt om een moestuin aan te leggen of een zeis te hanteren, wat er eigenlijk wel groeit en wat je beter niet kunt doen in die zware klei. Kijk dan eens op de site van Oogsterwold of er een voor jou interessante themabijeenkomst staat gepland. Oogsterwold bestaat uit een groepje Oosterwolders dat graag kennis en ervaringen uitwisselt met mede-Oosterwolders. Het is een laagdrempelig platform waar je handigheidjes uit de praktijk te weten komt en gelijk mede-Oosterwolders leert kennen. Je kunt je via de website inschrijven voor activiteiten, de tuintips van Koos lezen of je inschrijven voor de nieuwsbrief om op de hoogte gehouden te worden. Er is ook een facebookpagina Oogsterwold. Hier wisselen inmiddels meer dan 500 Oosterwolders hun stadslandbouwbelevenissen uit.Oogsterwold is een stichting, dus zónder winstoogmerk en van vrijwilligers. De kosten worden opgebracht door een bijdrage aan de activiteiten. Zo kan Oogsterwold deze leerzame, maar vooral ook gezellige middagen blijven organiseren. Oogsterwold maakt ook deel uit van de werkgroep stadslandbouw. Zie hiervoor Platform Oosterwold. Het doel is samen op te komen voor de belangen van Oosterwoldse stadslandbouwers en de stadslandbouw als pijler onder Oosterwold.

Buitenplaats Oosterwold is een collectief initiatief van 12 hectare (120.000 m2) groot. Er is een boomzone met eetbare producten zoals krentenbomen, pecannoot, tamme kastanjes, bruine hazelaars, olijfwilgen, walnoot, stoofpeer handappel. Ook is er een heesterzone met 33 plantsoorten/struiken waarvan voedselproducten gemaakt worden, waaronder appelbes, bosaardbei, blauwe honingbes, zoete kers, jostabes, zwarte bes, aalbes en kruisbes. Rondom het initiatief bevindt zich een schapenweide voor slacht en wol. Alle bewoners doen verder individueel aan stadslandbouw met ‘eigen’ boomgaarden, moestuinen, kippen, eenden. Voor de bewoners is een speciaal boekje met recepten gemaakt ‘Overheerlijk Buitenplaats Oosterwold’.

Inrichting en beheer van groen

Stadslandbouw beperkt zich niet tot alleen de stadslandbouw op standaardkavels en landbouwkavels, maar we zien het ook terug op bijvoorbeeld landschapskavels. Hier is ook ruimte voor particuliere inrichting en beheer van het groen.

Eemvallei Zuid verbindt natuur, stad en landbouw. Het gebied is niet in één hokje te vangen. Het is niet alleen een nieuw natuurgebied, maar ook een nieuw landbouwgebied omgeven door woningen. Je kunt er recreëren, maar er wordt ook gewerkt. Iedereen kan er spelen, leren en genieten van natuur en cultuur. Deze vervaging van scheidslijnen typeert ook de samenwerking tussen de initiatiefnemers. Boswachters die voedsel produceren, een boer die nieuwe natuur creëert, een politicoloog die zich manifesteert als voedselbosbouwer, een theatermaker die natuureducatie geeft; het zijn zomaar wat voorbeelden van duurzame dwarsverbanden in de Eemvallei.

Bij het Paradijsvogelbosje richten de initiatiefnemers zich op het maken van landschap volgens voedselbosprincipes. Ze organiseren cursussen en werkdagen over het ontwikkelen van je kavelbeplanting en collectief aanschaffen en verspreiden van bomen en struiken. Bovendien zijn ze een ontmoetingsplek in Oosterwold rondom muziek, kunst en wijkontwikkeling, www.paradijsvogelbosje.nl.

Ketensamenwerking

Oosterwoldse ondernemers kunnen ook samenwerken in de keten om hun producten direct in de stad af te zetten, zonder tussenkomst van ketenpartijen.
Almeerse Weelde is een voorbeeld van een dergelijk initiatief. Deze groep ambachtslieden is gepassioneerd bezig met voedsel uit hun omgeving en bestaat uit jammakers, koekenbakkers, bierbrouwers, worstdraaiers, notenrapers, enzovoorts. De deelnemers wisselen vindplaatsen en recepten uit. Ze combineren elkaars producten om nieuwe producten te maken en verkopen gezamenlijk producten, bijvoorbeeld op de Boerenmarkt, of tijdens het jaarlijkse oogstfeest van de Stadsboerderij. Ook bundelen en delen ze hun kennis, almeerseweelde.nl.
Initiatiefnemers met voedseloverschotten kunnen terecht bij de Coalitie Buitengewoon Almere. Hier worden voedseloverschotten verwerkt tot gezonde maaltijden voor en door mensen met een laag inkomen in Almere. https://www.buitengewoonalmere.nl/.

Uitbesteden?

Wellicht loop je al met een idee rond wat je met stadslandbouw wilt gaan doen, maar wil je dit (deels) overlaten aan iemand anders, tijdelijk of voor langer termijn. In Oosterwold is ook ruimte voor nieuwe samenwerkingsvormen tussen ondernemers en bewoners. Schapen kun je bijvoorbeeld leasen bij Floris Moolenbeek. De StadsBomerij is een boomkwekerij die op geleende grond kweekt een grote diversiteit aan fruitbomen en vruchtdragende struiken kweekt, https://stadsbomerij.nl/. De gebiedsregisseur kan als verbindende partij optreden en je in contact brengen met mede-initiatiefnemers die de groene vingers hebben die je zoekt.

Wegwijs en wetten en regels

Als je met stadslandbouw aan de slag gaat dan wil je ook meer weten over regelgeving, bestemmingsplannen en zo meer. Als je een kas wilt opzetten met visteelt en gewassen in een gesloten systeem, of je wilt scharrelvarkens houden om te verwerken tot kwaliteitsworst onder lokaal label, je krijgt hoe dan ook met wetten en regels te maken. Naast de spelregels die specifiek voor Oosterwold gelden moet je aan landelijke en EU-regels voldoen, bijvoorbeeld wat betreft hygiëne-eisen.

Stadslandbouwplein Oosterwold Ontkiemt

Het jaarlijkse Stadslandbouwplein op het erf van boerderij Vliervelden is een inspirerend event over zelf zaaien, kweken, telen, eten en het afzetten van voedsel. Oosterwold Ontkiemt biedt een markt met demonstraties en tal van voorbeelden uit de praktijk. Over het aanleggen van een moestuin, of het planten van fruitbomen. Hoe je paddenstoelen kweekt, compost maakt, bemest, bijen, kippen of kleinvee houdt. Hoe je je eigen producten produceert of een voedselbos aanlegt. Oosterwold Ontkiemt biedt gelegenheid voor het leggen van contacten en verbindingen en het bekend maken van activiteiten.

Aan de slag

Er is er geen blauwdruk van stadslandbouw in Oosterwold. Er is wel volop ruimte voor innovatieve ideeën en nieuwe concepten. Hiervoor bestaat zelden een pasklare uitwerking. Of iets uiteindelijk kan, werkt en mag ontstaat in samenspel met het gebied, zijn bewoners en de spelregels voor Oosterwold.